Omkeringsregel springlevend

Op 10 januari 2020 heeft de Hoge Raad het belang van de omkeringsregel nog eens duidelijk gemaakt in een zaak over productaansprakelijkheid (Hoge Raad 10 januari 2020, ECLI:NL:HR:2020:27).

Feitelijke achtergrond

ATF heeft als producent in 2002 een soldeermachine in het verkeer gebracht. De soldeermachine wordt in 2006 door een bedrijf gekocht en de directeur heeft de machine in december 2006 voor het eerst in gebruik genomen. De soldeermachine vliegt bij de derde soldeergang in brand ten gevolge waarvan de bedrijfsruimte en de woning van de directeur vrijwel volledig worden verwoest. De verzekeraar van het bedrijf keert uit en spreekt de producent van de soldeermachine aan tot betaling van de door haar gedane schade-uitkeringen.

De procedure bij de rechtbank

De verzekeraar stelt dat ATF onrechtmatig heeft gehandeld door als producent een machine in het verkeer te brengen die door een ontwerpfout niet aan de veiligheidsvoorschriften voldeed en bij normaal gebruik schade veroorzaakte. De rechtbank wijst de vordering af, omdat de brand naar het oordeel van de rechtbank is ontstaan door een opeenstapeling van bedieningsfouten.

Het oordeel van het Hof

Het Hof schakelt een deskundige in die moet beoordelen of de soldeermachine ten tijde van het in het verkeer brengen voldoende veilig was, of het gebruik door de directeur was te beschouwen als redelijkerwijs te verwachten gebruik en tevens moet de deskundige beoordelen wat de invloed is geweest van het feit dat de machine op enig moment is gewijzigd. Op grond van het rapport van de deskundige oordeelt het Hof dat de wijziging die was aangebracht een wezenlijke wijziging van de soldeermachine betrof.

Het Hof oordeelt dat niet kan worden uitgesloten dat de substantiële wijziging van de machine die niet door ATF is verricht, de oorzaak van de brand in de machine is geweest. ATF heeft met deze wijziging bij het in het verkeer brengen van de soldeermachine geen rekening behoeven te houden. Op basis daarvan oordeelt het Hof dat er geen oorzakelijk verband kan worden vastgesteld tussen het in 2002 in het verkeer brengen van de soldeermachine door ATF en het ontstaan van de brand in 2006.

Het arrest van de Hoge Raad

De Hoge Raad is van mening dat het Hof zijn oordeel over het causaal verband onvoldoende heeft gemotiveerd. Daarnaast oordeelt de Hoge Raad, in tegenstelling tot de Advocaat-Generaal Hartlief, dat het Hof de omkeringsregel had moeten toepassen.

De Hoge Raad herhaalt zijn vaste rechtspraak:
“Voor toepassing van de omkeringsregel is volgens vaste rechtspraak van de Hoge Raad vereist dat een gedraging heeft plaatsgevonden die in strijd is met een norm die strekt tot het voorkomen van een specifiek gevaar ter zake van het ontstaan van schade, en dat degene die zich op schending van deze norm beroept ook bij betwisting aannemelijk heeft gemaakt dat in het concrete geval het (specifieke) gevaar waartegen de norm bescherming beoogt te bieden, zich heeft verwezenlijkt” (HR 2 juni 2017, ECLI:NL:HR:2017:1008).

In deze zaak had de verzekeraar zich beroepen op schending van een concrete norm uit de Machinerichtlijn en de ATEX-Richtlijn die er op neerkomt dat de verwarmingselementen in een soldeermachine als deze moeten zijn afgeschermd tegen brandbare dampen. Deze norm strekt er volgens het Hof specifiek toe bescherming te bieden tegen het gevaar van een interne ontploffing en dat gevaar heeft zich verwezenlijkt.

Gezien deze omstandigheden kon het Hof de vordering niet afwijzen op de enkele grond dat niet kon worden uitgesloten dat de wijziging van de machine de oorzaak van de brand in de machine is geweest. Het Hof had, als er nog onzekerheid bestond over het condicio sine qua non-verband tussen de schending van de norm en de schade, de omkeringsregel moeten toepassen.

De Hoge Raad vernietigt het arrest van het Gerechtshof derhalve en verwijst naar een ander Hof.

Conclusie

Opmerkelijk is dat de Advocaat-Generaal Hartlief juist had betoogd dat de omkeringsregel niet van toepassing was in deze situatie, omdat het Hof had geoordeeld dat sprake was van een redelijke mate van zekerheid dat de brand was veroorzaakt door de wezenlijke wijziging van de soldeermachine. Hartlief bepleitte ooit het opdoeken van de omkeringsregel (Ars Aequi 52 (2003) pag. 306). De Hoge Raad houdt vast aan strikte voorwaarden voor toepassing, maar wordt daaraan voldaan, dan moet de regel ook worden toegepast. Het is dus goed om daar op alert te blijven.

Meer informatie

Neem voor meer informatie over dit of andere aansprakelijkheidsrechtelijke onderwerpen contact op met Elly Bos-van den Berg, advocaat en verzekeringsrechtspecialist, E: elly.bos-vandenberg@nysingh.nl | T: 088 752 00 80.