Op 27 januari 2025 is het wetsvoorstel planmatige en doelmatige aanpak onderwijshuisvesting (hierna: het wetsvoorstel) door de staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap ingediend bij de Tweede Kamer. Het wetsvoorstel leidt tot aanpassing van de Wet op het primair onderwijs (WPO), Wet primair onderwijs BES (WPO BES), Wet op de expertisecentra (WEC) en Wet voortgezet onderwijs 2020 (WVO 2020). De beoogde datum van de inwerkingtreding is 1 januari 2026. Hieronder lichten wij kort de belangrijkste wijzigingen voor gemeenten en onderwijsinstellingen toe.
Doel
Met het wetsvoorstel en de beoogde inwerkingtreding van de Wet planmatige aanpak onderwijshuisvesting op 1 januari 2026 worden de WPO, WPO BES, WEC en WVO 2020 gewijzigd. Het wetsvoorstel omvat verschillende voorzieningen om de investeringen door gemeenten en schoolbesturen in onderwijshuisvesting efficiënter en doelmatiger in te zetten en beter op elkaar af te stemmen. Het wetsvoorstel beoogt te bewerkstelligen dat:
• het vaststellen van een integraal huisvestingsplan (IHP) voor gemeenten en een meerjarenonderhoudsplan (MJOP) voor schoolbesturen een verplichting wordt;
• renovatie een voorziening in de huisvesting wordt waarvoor de gemeente verantwoordelijk is;
• het investeringsverbod in het primair onderwijs wordt opgeheven.
Het doel van dit wetsvoorstel is een meer plan- en doelmatige aanpak door gemeenten en schoolbesturen van de bouw, het beheer en onderhoud van schoolgebouwen voor het (speciaal) basis- en voortgezet onderwijs. Het verplichte overleg tussen gemeenten en schoolbesturen over het IHP, het MJOP en de exploitatielasten van de school, beoogt besluitvorming met inachtneming van de totale kosten van bouw, onderhoud en exploitatie gedurende de gehele gebruiksperiode van het schoolgebouw.
Verplichte vaststelling IHP
Het IHP is een meerjarenplan dat door de gemeenteraad wordt vastgesteld waarin de strategische en budgettaire kaders van het gemeentelijke onderwijshuisvestingsbeleid voor de planperiode uiteen worden gezet. Hoewel er op dit moment geen wettelijke verplichting bestaat om een IHP vast te stellen, werken veel gemeenten al wel met een IHP. Met de inwerkingtreding van dit wetsvoorstel wordt de vaststelling van een IHP evenwel verplicht. De gemeenteraad dient, nadat er op overeenstemming gericht overleg met de betrokken schoolbesturen heeft plaatsgevonden, de investeringen in onderwijshuisvesting voor een periode van vier jaar in het IHP vast te stellen met een doorkijk naar de twaalf opvolgende jaren. Door het overleg worden schoolbesturen betrokken bij de totstandkoming van het IHP. Gemeenten beslissen over de investeringen in nieuwbouw en renovatie, maar stemmen op deze manier hun voornemens af met de betrokken schoolbesturen.
Is het IHP eenmaal vastgesteld door de gemeenteraad, dan werkt dit door in het jaarlijkse huisvestingsprogramma dat de gemeente vaststelt. Daarbij is van belang dat het IHP indicatief blijft, omdat hierin in beginsel slechts de geraamde verdeling van de bekostiging voor de voorzieningen in de huisvesting worden opgenomen. Het IHP is als zodanig niet vatbaar voor bezwaar en beroep. De in het IHP opgenomen keuzes dienen immers als voorbereiding op de besluitvorming op aanvragen voor voorzieningen in de huisvesting. Gemotiveerde afwijking is mogelijk.
Voor een toewijzing of afwijzing van een voorziening en het opnemen van de betreffende voorziening in het jaarprogramma geldt een separate besluitvormingsprocedure, waartegen bestuursrechtelijke rechtsmiddelen openstaan. Met het IHP wordt uitdrukkelijk niet een aparte besluitvormingsprocedure aangaande voorzieningen in de huisvesting in het leven geroepen.
Verplicht MJOP voor schoolbesturen
Schoolbesturen zijn reeds wettelijk verplicht tot het onderhoud van schoolgebouwen waarvoor zij van het Rijk bekostiging ontvangen. Het voorliggende wetsvoorstel verplicht schoolbesturen om de investeringen in onderhoud uit te werken in een MJOP. Met de uitwerking van een MJOP verkrijgen schoolbesturen inzicht in de kosten van dit onderhoud en de daarvoor benodigde financiële middelen. Een MJOP heeft een looptijd van ten minste zestien jaar. Ten aanzien van de eerste vier jaar is het geplande onderhoud gedetailleerd weergegeven en voor de twaalf jaar nadien betreft dit een inschatting van de onderhoudswerkzaamheden.
Het schoolbestuur verstrekt het MJOP aan de gemeente ten behoeve van het op overeenstemming gerichte overleg in het kader van de vaststelling van het IHP. Hierdoor wordt voor de gemeente en het schoolbestuur duidelijk wanneer schoolgebouwen aan het eind van hun levensduur zijn en onderhoud niet langer afdoende is. In dat geval moet worden overgegaan tot nieuwbouw of renovatie.
Het IHP en MJOP in geval van doordecentralisatie
De verplichtingen tot het opstellen van het IHP (de gemeenteraad) en het MJOP (schoolbesturen) gelden ook in geval van doordecentralisatie. Bij doordecentralisatie draagt het schoolbestuur zelf zorg voor de huisvesting en ontvangt het schoolbestuur daarvoor financiële middelen van de gemeente. De gemeente vermeldt in het IHP aan welk schoolbestuur, welke huisvestingsvoorziening(en) en voor welke termijn haar zorgplicht is gedelegeerd. Het schoolbestuur is verantwoordelijk voor het verstrekken van relevante informatie ten behoeve van het IHP.
Renovatie wordt een voorziening in de onderwijshuisvesting
Op basis van de huidige wetgeving zijn gemeenten verantwoordelijk voor de voorzieningen in de huisvesting en is het schoolbestuur verantwoordelijk voor (groot) onderhoud en aanpassingen van schoolgebouwen. Renovatie is op dit moment niet expliciet opgenomen als een voorziening in de onderwijshuisvesting. Hierdoor kan er onduidelijkheid bestaan over de vraag of de gemeente dan wel het schoolbestuur verantwoordelijk is voor een renovatie.
Het wetsvoorstel regelt dat renovatie, als alternatief voor nieuwbouw, een verantwoordelijkheid van gemeenten is. In het wetsvoorstel wordt ‘renovatie’ gedefinieerd ‘‘als alternatief voor nieuwbouw, bestaande uit vernieuwing of grootschalige verandering van een gebouw of een gedeelte daarvan door een samenhangend geheel van maatregelen, dat is gericht op het verlengen van de levensduur van het gebouw of het gedeelte daarvan.’’
Het uitgangspunt is dat renovatie aan de orde is als het einde van de levensduur van het schoolgebouw in zicht is. Hoewel het kwaliteitsniveau daarbij tenminste moet voldoen aan de eisen die in het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) worden gesteld aan verbouw, staat het gemeenten en schoolbesturen vrij om te kiezen voor een hoger kwaliteitsniveau. Gemeenten en schoolbesturen kunnen bijvoorbeeld streven naar een kwaliteitsniveau dat overeenkomt met de eisen die gelden voor nieuwbouw in het Bbl. Indien vervangende nieuwbouw zou worden gepleegd, zouden namelijk de nieuwbouweisen van toepassing zijn.
Met renovatie is géén groot onderhoud van schoolgebouwen bedoeld. Het wetsvoorstel beoogt geen wijziging teweeg te brengen in de onderhoudsverplichtingen voor schoolbesturen. Renovatie ziet op een geheel aan maatregelen en een vernieuwing of grootschalige verandering. Groot onderhoud heeft uitsluitend als doel om het schoolgebouw in de huidige staat te behouden.
Het investeringsverbod in het primair onderwijs wordt opgeheven
Uit het wetsvoorstel blijkt dat een schoolbestuur van een school in het (speciaal) basisonderwijs voortaan ook mag investeren in het schoolgebouw als er sprake is van een overschot op de besteding van onderwijsmiddelen. Een schoolbestuur van een school in het (speciaal) basisonderwijs zal daardoor kunnen bijdragen aan voorzieningen in de huisvesting waarvoor de gemeente verantwoordelijk is, zoals onder de huidige wetgeving uitsluitend geldt voor het voortgezet onderwijs.
Gemeenten kunnen een dergelijke investering niet afdwingen, aangezien gemeenten primair verantwoordelijk blijven voor de bekostiging van huisvesting. Het schoolbestuur mag eigenstandig besluiten om gebruik te maken van de mogelijkheid om eventuele overschotten te investeren in de huisvesting.
Online cursus Actualiteiten onderwijshuisvesting voor gemeenten
Heeft u een vraag met betrekking tot onderwijshuisvesting? De specialisten van Nysingh helpen u graag verder. Neem gerust contact met ons op.
Verder maken wij u er graag op attent dat onze specialisten in onderwijshuisvestingsrecht op donderdag 12 juni 2025 vanaf 10.00 uur tot 11.30 uur een online cursus verzorgen voor juristen, beleidsadviseurs en andere medewerkers van gemeenten en onderwijsinstellingen die te maken hebben met onderwijshuisvesting. In ongeveer 1,5 uur wordt u bijgepraat over de juridische actualiteiten en andere recente ontwikkelingen op het terrein van onderwijshuisvesting. U kunt zich via deze link aanmelden voor de cursus. Na uw aanmelding ontvangt u een bevestiging.