De rechtbank Noord-Holland heeft geoordeeld (ECLI:NL:RBNHO:2025:8688) dat een partij als enige serieuze gegadigde voor een verlenging van een opstalrecht in aanmerking kwam. Netcongestie zou er namelijk voor zorgen dat een andere partij bij een nieuwe aansluiting pas op zijn vroegst in 2035 duurzame stroom zou kunnen (gaan) leveren.
Achtergrond van het geschil
De gemeente heeft in 2005 als eigenaar van de onderliggende grond voor 20 jaar een recht van opstal verleend aan een derde partij ten behoeve van het oprichten en exploiteren van een windmolen. Na het verstrijken van die termijn is de gemeente voornemens opnieuw een recht van opstal te verlenen aan diezelfde partij, als ‘enige serieuze gegadigde’.
De gemeente gaf als reden dat zij zeker wilde stellen dat het betreffende perceel gebruikt zou worden om daadwerkelijk duurzame energie op te wekken en dat dit bij een nieuwe exploitant en een nieuwe windturbine op dit moment te onzeker is. Het risico was immers aanwezig dat de huidige exploitant, bij niet-vernieuwing van het opstalrecht, de windmolen zou meenemen en dat de aansluiting verloren zou gaan, waarna een nieuwe exploitant vanwege de netcongestie de opgewekte energie niet aan het net kwijt zou kunnen.
EcoHeemskerk is een coöperatieve vereniging voor en door Heemskerkse burgers, met een hoge mate van burgerparticipatie. Zij is van mening dat zij ook als serieuze gegadigde had moeten worden beschouwd en dat zij gelet op het Didam-arrest van de Hoge Raad gelegenheid had moeten krijgen om mee te dingen naar het verkrijgen van het opstalrecht.
Netcongestie en de Didam-toets
Volgens de rechtbank moet in dit geding getoetst worden of zekerheid van de (continuïteit in) de opwekking en toevoer van energie aan het net een redelijk criterium is en of objectief kan worden vastgesteld dat er slechts één gegadigde is die aan dit criterium voldoet.
Geoordeeld wordt ten eerste dat zekerheid van de (continuïteit in) de opwekking en toevoer van energie aan het net een redelijk criterium is. Daarmee komt het vervolgens aan op de vraag of er slechts één (serieuze) gegadigde is die aan dit criterium voldoet.
De rechtbank oordeelt dat de gemeente:
- in haar afweging dat EcoHeemskerk geen serieuze kandidaat is terecht overwegende betekenis heeft toegekend aan de omstandigheid dat zij geen zekerheid kan bieden dat zij haar productie ook daadwerkelijk kan toevoegen aan het net; en
- in redelijkheid heeft kunnen oordelen dat de door EcoHeemskerk voorgestelde oplossingen voor het probleem van de netcongestie niet toereikend of realistisch genoeg zijn om daarop te kunnen koersen.
Verder speelde mee dat EcoHeemskerk zich (tot op de zitting) niet als zelfstandige opvolger van de huidige exploitant had gepresenteerd, maar vooral participatie in een breder initiatief nastreefde.
Relevantie voor de Didam-praktijk
Deze uitspraak laat zien dat technische en praktische omstandigheden (zoals in dit geval netcongestie) een doorslaggevende rol kunnen spelen bij de vraag of een gronduitgifte aan één specifieke partij toelaatbaar is in het licht van het Didam-arrest. Dit is vooral relevant wanneer deze omstandigheden ervoor zorgen dat bepaalde beleidsdoelstellingen anders niet worden gehaald.
Het is verstandig om bij de vestiging van beperkte rechten – zoals een opstalrecht – al rekening te houden met de gevolgen van het Didam-arrest en de problematiek van netcongestie. Een praktische oplossing kan bijvoorbeeld zijn om het wegneemrecht van de opstalgerechtigde contractueel uit te sluiten. Op die manier is geborgd dat de aansluiting behouden blijft bij het einde van het opstalrecht, en wordt het bij een eventuele verlenging eenvoudiger om opnieuw mededingingsruimte te bieden.
