Wet gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden (Wgs) aangenomen door Tweede Kamer

Overheidsorganisaties werken steeds meer samen in multidisciplinaire samenwerkingsverbanden. Technologische ontwikkelingen bieden samenwerkingsverbanden steeds meer mogelijkheden om tot een snelle uitwisseling van informatie te komen en analyses te maken. Het doel van het wetsvoorstel is de samenwerkingsverbanden een basis te geven voor gezamenlijke gegevensverwerking met het oog op integraal en effectief optreden.

De Wgs beoogt een juridische basis te geven aan samenwerkingsverbanden van publieke en private organisaties door hun gegevensverwerking aan te merken als de vervulling van een taak van algemeen belang. Deze wet moet niet alleen de aanpak van fraude versterken, maar ook de mogelijkheden verbeteren om gegevens te delen binnen samenwerkingsverbanden die zich bezighouden met de aanpak van ondermijning.

Kaderwet

Het voorstel is vormgegeven als een kaderwet met een aantal algemene regels over de taak, de inrichting en het functioneren van het samenwerkingsverband. Het wetsvoorstel voorziet tevens in een juridische grondslag om persoonsgegevens systematisch te delen en te verwerken.
De kaderwet regelt verder dat binnen vier samenwerkingsverbanden, te weten:

• het Financieel Expertisecentrum (FEC),
• de infobox Crimineel en Onverklaarbaar Vermogen (iCOV),
• de Regionale Informatie- en Expertisecentra (RIEC’s) en;
• de Zorg- en Veiligheidshuizen (ZVH’s),

op grote schaal data kan worden gedeeld en verwerkt met het oog op doelstellingen van zwaarwegend algemeen belang. Binnen deze samenwerkingsverbanden werken verschillende overheidsorganisaties (waaronder OM, politie, KMar, Rijksrecherche, Belastingdienst, FIOD, IND, NVWA, inspecties, gezondheidsinstellingen en gemeenten) samen, eventueel met daartoe aangewezen private partijen (voornamelijk banken). Eventuele andere samenwerkingsverbanden kunnen (later) bij AMvB (met een nahangprocedure) onder de werking van de WGS worden gebracht.

Geautomatiseerde gegevensanalyse ≠ geautomatiseerde besluitvorming

Samenwerkingsverbanden krijgen op grond van het wetsvoorstel de mogelijkheid om gebruik te maken van geautomatiseerde gegevensanalyse. Het wetsvoorstel geeft hiervoor als definitie “bij algemene maatregel van bestuur aangewezen vormen van analyse van persoonsgegevens die worden verricht zonder menselijke tussenkomst”.

Geautomatiseerde analyse van persoonsgegevens voor samenwerkingsverbanden in de zin van dit wetsvoorstel wordt volgens de toelichting alleen toegestaan wanneer dit wetsvoorstel expliciet de bevoegdheid geeft. In dat geval biedt het wetsvoorstel vervolgens aanvullende waarborgen om de zorgvuldigheid en kwaliteit van de gegevensverwerking te bewaken (met name artikel 1.9). Duidelijk is evenwel dat eerst nog een AMvB moet worden geraadpleegd alvorens helder is welke geautomatiseerde analyse van persoonsgegevens is toegestaan.

Geautomatiseerde gegevensanalyse moet volgens de toelichting bovendien niet worden verward met geautomatiseerde besluitvorming in de zin van artikel 22 AVG. In het laatste geval wordt een besluit genomen, enkel op basis van een geautomatiseerde verwerking. De geautomatiseerde gegevensanalyse is geen besluit. Een samenwerkingsverband heeft ook geen besluitvormende bevoegdheden.

Geautomatiseerde gegevensanalyse kan slechts aanleiding zijn voor verder onderzoek door een of meer deelnemers van het samenwerkingsverband. Artikel 1.9 lid 2 Wgs verzekert dat een resultaat van geautomatiseerde gegevensanalyse uitsluitend aan een deelnemer of derde kan worden verstrekt na menselijke tussenkomst waarbij wordt beoordeeld of het resultaat op zorgvuldige wijze tot stand is gekomen. Wanneer een deelnemer relevante informatie ontvangt van het samenwerkingsverband, is het aan die deelnemer de ontvangen informatie nader te analyseren en hiernaar te handelen, bijvoorbeeld met besluitvorming.

Transparantie inzake onderliggende logica analyses vereist

Het samenwerkingsverband zal ingevolge het aangenomen amendementen Van Nispen en Buitenweg (nrs. 9 en 13) altijd het publiek op toegankelijke wijze uitleg over de gehanteerde patronen, indicatoren of andere onderliggende logica van de analyse moeten verschaffen. Daarbij wordt aan art. 1.9 een zesde lid toegevoegd dat bepaalt dat het samenwerkingsverband geen algoritmes hanteert waarvan de uitkomsten niet navolgbaar en controleerbaar zijn. Dit lijkt te maken te hebben met de toeslagenaffaire bij de Belastingdienst en de toepassing van SyRi. In de toelichting bij amendement nr. 13 wordt hier in ieder geval naar verwezen. Het toegevoegde zesde lid moet voorkomen dat bij automatische gegevensanalyse niet kan worden ingestaan voor de kwaliteit van de te analyseren data en de objectiviteit van de gehanteerde analysemethoden.

Kritiek Wgs

Op het wetsvoorstel is veel kritiek. De Afdeling advisering van de Raad van State, de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) en mensenrechtenorganisaties waren eerder al kritisch over het wetsvoorstel, maar ook tijdens de behandeling in de Tweede Kamer werden er harde noten gekraakt. Zo zou de wet onvoldoende rekening houden met de beginselen van dataminimalisatie en doelbinding.

Eén van de moties bij het wetsvoorstel (nr. 16 Van Nispen c.s.) voorzag in het opnieuw voorleggen van het (gewijzigde) wetsvoorstel aan de Raad van State en de AP. Deze motie heeft het niet gehaald. Het wetsvoorstel is aangenomen en wordt nu voorgelegd aan de Eerste Kamer.