Medische onderzoekers hebben in het kader van de effectieve bestrijding van het corona-virus dringend behoefte aan grote hoeveelheden data over (de behandeling van) corona-patiënten, onder meer om risicogroepen te kunnen gaan stratificeren.

In technische zin zijn daar voldoende mogelijkheden voor, de vraag is of en in hoeverre voor het verkrijgen van deze privacy-gevoelige data steeds de toestemming van de patiënt is vereist.

Toestemming patiënt is niet vereist, wel codering – indien mogelijk

In de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) is in artikel 7:458 BW bepaald dat in het kader van wetenschappelijk onderzoek ook zonder toestemming van de patiënt gegevens uit zijn dossier kunnen worden verstrekt, indien:

a. het vragen van toestemming in redelijkheid niet mogelijk is;
b. het vragen van toestemming, gelet op aard en doel van het onderzoek, in redelijkheid niet kan worden verlangd.

 

De mogelijkheid sub a ziet met name op belemmeringen aan de zijde van de patiënt, de mogelijkheid sub b ziet met name op de situatie (zoals hier) dat het gaat om onderzoek met grote aantallen patiënten, meer specifiek ter zake het onderzoek met corona-data ook nog met urgentie.

 

Aan de mogelijkheid sub b is wel de beperking verbonden dat de hulpverlener ervoor zorg draagt dat de gegevens in zodanige vorm worden verstrekt dat herleiding tot individuele natuurlijke personen ‘redelijkerwijs’ wordt voorkomen. In de Gedragscode Gezondheidsonderzoek van de Stichting Federatie van Medisch Wetenschappelijke Verenigingen is in dat kader overwogen dat de verstrekker de gevraagde gegevens voorafgaande aan de verstrekking bij voorkeur ontdoet van direct identificerende kenmerken en, voorzover van toepassing, anonimiseert of pseudonimiseert.

Voorts dient te worden voldaan aan de volgende voorwaarden:

  • Het gaat om wetenschappelijk onderzoek specifiek op het gebied van de volksgezondheid,
  • Het onderzoek dient een algemeen belang,
  • Het onderzoek kan niet zonder de desbetreffende gegevens worden uitgevoerd, en
  • De betrokken patiënt heeft tegen een verstrekking niet uitdrukkelijk bezwaar gemaakt.

Om bezwaar te kunnen maken moet de patiënt wel op de hoogte zijn van het onderzoek. Dit betekent dat u of de overheid in ieder geval via algemene voorlichting kenbaar moet maken dat onderzoek met coronadata plaatsvindt en dat, waar en hoe patiënten bezwaar kunnen maken.

En de AVG dan?

Op grond van de AVG is het in beginsel verboden om gezondheidsgegevens te verwerken. Dit verbod geldt tenzij een in deze verordening genoemde uitzondering aan de orde is. Een van die uitzonderingen is het verwerken van persoonsgegevens in het kader van wetenschappelijk onderzoek (artikel 9, lid 2, sub j).

 

Aan de lidstaten wordt de mogelijkheid geboden een speciaal regime voor verwerkingsactiviteiten in het kader van wetenschappelijk onderzoek aan te nemen (artikel 89). In de op de AVG gebaseerde (Nederlandse) uitvoeringswet worden nadere voorwaarden gesteld (artikel 44 Uitvoeringswet AVG). Tekstueel zijn de voorwaarden in de WGBO en de AVG/UAVG iets anders geformuleerd, maar zij komen op hetzelfde neer en sluiten goed op elkaar aan.

 

Overigens geldt dat de AVG niet van toepassing is op gegevens over overleden personen of gegevens, die geanonimiseerd zijn (artikel 4).

Opstelling van de Autoriteit Persoonsgegevens

De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) heeft na het uitbreken van de corona-crisis aangegeven dat ‘privacy belangrijk is, maar de bestrijding van het virus en het redden van levens de topprioriteit heeft’ zodat te verwachten is dat de AP zich bij de uitoefening van haar toezichthoudende taken in deze terughoudend zal opstellen.

Hoe kunnen we u helpen?

Het is niet altijd eenvoudig te beoordelen hoe patiëntdata met inachtneming van de privacyregels kunnen worden gebruikt, met name niet als de huidige crisissituatie het onmogelijk maakt aan zekere privacyvoorwaarden te voldoen. Wilt u advies over de vraag hoe u – gegeven de crisissituatie – toch zo goed mogelijk kunt voldoen aan de privacyregels: de experts van de Marktgroep Zorg staan graag tot uw beschikking.

 

Mr. Danielle Zwartjens is mede-auteur van dit blog. Danielle was bij Nysingh werkzaam van december 2019 tot november 2022.