In onderstaand schema is de nieuwe onteigeningsprocedure met de door de wetgever verwachte doorlooptijden opgenomen. Zoals uit dit schema volgt, zijn er verschillende factoren die effect kunnen hebben op de planning.

1. Minnelijk overleg

Onder de Omgevingswet neemt het bevoegd gezag de onteigeningsbeschikking. Bij een gemeentelijke onteigening is dat de gemeenteraad. De Omgevingswet schrijft voor dat, voordat de gemeenteraad de onteigeningsbeschikking kan nemen, vast moet staan dat de onroerende zaak niet (tijdig) minnelijk kan worden verworven en daarmee onteigening noodzakelijk is. In de huidige praktijk moet het minnelijk overleg voorafgaande aan het onteigeningsverzoek aan de Kroon tot een bepaald stadium zijn gevorderd. Bovendien moet tussen het Koninklijk Besluit tot onteigening en het uitbrengen van de dagvaarding nog een laatste poging tot minnelijke verwerving worden gedaan. Pas voorafgaand aan het uitbrengen van de dagvaarding moeten partijen min of meer “uitonderhandeld” zijn. Onder de Omgevingswet kan een bestuursorgaan dus pas in een later stadium besluiten tot onteigening dan dat nu de Kroon om onteigening kan worden verzocht.

2. Rechtsbescherming

Daarnaast is de verwachting dat de rechtsbescherming in twee instanties (beschikking en bekrachtiging) en hoger beroep bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State voor een langere doorlooptijd van de onteigeningsprocedure zullen zorgen. De mogelijkheid om gecoördineerde besluitvorming toe te passen, met direct beroep bij de Afdeling, is door de wetgever bovendien uitgesloten.

Op dit moment zijn procedures bij de Hoge Raad over onteigeningen schaars. Dit komt onder meer door de verplichte procesvertegenwoordiging en het ontbreken van een regeling voor vergoeding van de kosten van juridische bijstand in cassatie. In het bestuursrecht geldt geen verplichte procesvertegenwoordiging. Bovendien worden onder de Omgevingswet ook de kosten gemoeid met het hoger beroep vergoed. Hiermee verbetert de rechtspositie van de rechthebbende sterk, een van de doelstellingen van de Omgevingswet. Keerzijde hiervan is dat de termijnen langer worden.

3. Comparitie én descente

Ook het feit dat in de schadeloosstellingsprocedure zowel een comparitie als een descente moet plaatsvinden kan extra vertragend werken. In de praktijk duurt het doorgaans veel langer om hiervoor beschikbare data te vinden dan de termijn waar de wetgever nu op rekent. Het moment van eigendomsovergang is daarvan afhankelijk, nu de eigendom pas kan overgaan nadat de descente heeft plaatsgevonden.

4. Rol notaris

Tot slot kan de inschrijving van de onteigeningsakte voor vertraging zorgen. De notaris moet controleren of de onteigeningsbeschikking onherroepelijk is, de plaatsopneming heeft plaatsgevonden en de voorlopige schadeloosstelling is betaald. Hierbij zijn discussies over bijvoorbeeld al dan niet verschoonbare termijnoverschrijdingen goed denkbaar.
Al met al verwachten wij dat de inschatting van de wetgever te optimistisch is en de gehele procedure onder de Omgevingswet langer zal gaan duren.

Effect projecten?

In onze praktijk krijgen wij vaak de vraag hoe met deze nieuwe doorlooptijden om te gaan. Ervaring met de nieuwe onteigeningsprocedure is er vanzelfsprekend nog niet. Daarom adviseren wij om, als de planning van een project het toelaat, de onteigeningsprocedure nog onder het oude regime te starten. Dit kan door verzoeken aan de Kroon nog voor de datum van inwerkingtreding van de Omgevingswet in te dienen. Op deze verzoeken is op grond van het overgangsrecht dan de oude onteigeningsprocedure van toepassing. Op die manier kan op basis van ervaring een planning voor de beschikbaarheid van de grond worden gemaakt. Want hoe interessant deze nieuwe wetgeving ook is, het blijft nog wel even de vraag of het eenvoudiger, sneller en beter wordt!

Dit blog betreft een bewerkte versie van een eerder geplaatst artikel in het magazine Nysingh Nieuws | Omgevingswet | Editie 4. Heeft u interesse in het volledige magazine? Bezoek dan de themapagina over de Omgevingswet.